Minęła dekada, a Koalicja „Rozwój TAK – Odkrywki NIE” wciąż działa, jednocząc w słusznej sprawie organizacje pozarządowe, naukowców, ekspertów, samorządowców, aktywistów i zwykłych obywateli. Od momentu jej powstania w Polsce nie otwarto żadnej nowej kopalni odkrywkowej węgla brunatnego. To największy z licznych sukcesów ruchu obywatelskiego.

9 maja 2011 roku w Lubinie (dolnośląskie) z inicjatywy Społecznego Komitetu „STOP Odkrywce” oraz Stowarzyszenia Ekologicznego „EKO-UNIA” odbyło się zebranie założycielskie Ogólnopolskiej Koalicji na rzecz powstrzymania planów budowy nowych kopalni węgla brunatnego. 

Dwa lata wcześniej, 27 września 2009 roku, w sześciu gminach powiatu legnickiego odbyło się największe prawomocne referendum w historii wolnej Polski. Ponad 90 procent głosujących w każdej z gmin opowiedziało się przeciwko budowie kopalni odkrywkowej pod Legnicą. Powstał Społeczny Komitet STOP Odkrywce, któremu przewodniczyła nieżyjąca już Irena Rogowska, wójt gminy Lubin. 

Powołanie Koalicji było konsekwencją nieposzanowania wyników prawomocnych referendów w gminach regionu legnickiego oraz Lubuskiem (gminy Brody i Gubin) przez ówczesne władze. Brak dialogu ze stroną społeczną, rosnące zagrożenie ekspansją nowych odkrywek w kraju, groźba katastrofy społecznej i środowiskowej, uzmysłowiły mieszkańcom gmin zagrożonych budową nowych odkrywek, że muszą zjednoczyć działania, aby stawić czoło potężnemu lobby. 

– Decyzja o powołaniu Koalicji w 2011 r. była odważna i nowatorska – komentuje Tomasz Waśniewski, pomysłodawca i współzałożyciel Koalicji, a od 2015 r. Prezes Fundacji „Rozwój TAK – Odkrywki NIE”. – W tamtym czasie, węgiel wciąż znajdował się na piedestale, a pozycja spółek węglowych była o wiele mocniejsza niż dziś. W przestrzeni publicznej temat zmian klimatu, smogu, potrzeby transformacji energetycznej pojawiały się rzadko. Nie powstrzymało nas to jednak przed podjęciem wyzwania. Dziś, kiedy wiedza na temat destrukcyjnego wpływu energetyki węglowej na klimat i środowisko stała się powszechna, jasno widzimy, że dzięki naszej wyobraźni i determinacji wyprzedziliśmy swoje czasy. 

 –  Nie tak dawno garstka ludzi, mieszkańców gmin Gubin i Brody przeciwstawiła się planom budowy kopalni odkrywkowej i elektrowni. To wąskie grono osób rozpoczęło swoją walkę z potężnym lobbingiem, który miał w swoim ręku wiele argumentów popierających tezę, że jest to jedyna droga rozwoju naszego regionu. Często słyszeliśmy groźnie brzmiące dla nas pytanie: „jak nie węgiel, to co?". Miało wskazywać jedyną wspaniałą drogę rozwoju naszego regionu – komentuje Zbigniew Barski, Członek Rady Fundacji, Wójt gminy Gubin. – Jak puste były te słowa, pokazało ostatnie dziesięciolecie. Świat zmienił się na naszych oczach. W błyskawicznym tempie węgiel traci na znaczeniu. Pojawia się coraz więcej alternatywnych, przyjaznych ludziom i środowisku sposobów pozyskiwania energii. Okazuje się, że jednak można żyć i rozwijać się gospodarczo bez węgla. Ta garstka pionierów, którzy zakładali koalicję,  ma swój udział w zapoczątkowaniu pewnego rodzaju „rewolucji ekologicznej”, której celem jest ochrona całej planety przed zmianami klimatycznymi.

W obronie lokalnych społeczności

Koalicja jest porozumieniem ludzi dobrej woli na rzecz poszanowania zasad zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska naturalnego oraz przestrzegania podstawowych praw obywatelskich. Jej podstawowym celem była ochrona mieszkańców przed budową kopalni odkrywkowych węgla brunatnego. Nowatorska formuła łącząca różnorodne podmioty i głosy, skupione wokół jednego celu, sprawdza się z sukcesem do dziś.

– Ogólnopolska Koalicja, była i wciąż jest wyjątkowa. Ze względu na dobrą współpracę organizacji ekologicznych, samorządowców i naukowców. I ze względu na efekty naszych działań – komentuje Radosław Gawlik, współzałożyciel Koalicji, prezes Stowarzyszenia EKO-UNIA – Chyba tylko opozycyjny Ruch „Wolność i Pokój" mógłby pochwalić się podobnie spektakularnymi akcjami i sukcesami. Przez 10 lat działania Koalicji nie powstała żadna nowa odkrywka węgla brunatnego a losy działających Zagłębi w Koninie, Bełchatowie i Turowie są przesądzone. Mieliśmy udział w przekonaniu większości społeczeństwa polskiego, że ludzie, aby bezpiecznie żyć, muszą się pilnie wycofać z paliw kopalnych i odbudować bioróżnorodność Ziemi.

Koalicja po 10 latach

Koalicja „Rozwój TAK - Odkrywki NIE” to przede wszystkim ludzie, zaangażowani i wierzący w sens swoich działań. To ich odwaga, ciężka praca i oddanie sprawie, stoją za sukcesem tego wyjątkowego porozumienia. Wśród osób, które miały znaczący wpływ na powstanie i rozwój Koalicji należy wymienić m.in. śp. Irenę Rogowską (pierwszą przewodniczą Koalicji), Tomasza Waśniewskiego, Radosława Gawlika, Zbigniewa Barskiego, Zbigniewa Tynenskiego, Ryszarda Kowalczuka, Iwa Łosia śp. Andrzeja Holdenmajera, Janusza Łuckiego i Waldemara Kwaśnego.

Nie sposób jednak wspomnieć wszystkich osób, które dołożyły swoją cegiełkę do powołania i osiągnięć Koalicji. To zarówno lokalni aktywiści, m.in. Anna Dziadek, Józef Drzazgowski, Wanda Radowska. Sylwia Maćkowiak, samorządowcy, jak i pracownicy zrzeszonych organizacji: Fundacji „Rozwój TAK – Odkrywki NIE”, Stowarzyszenia „EKO-UNIA”, Stowarzyszenia „Nie Kopalni Odkrywkowej”, Fundacji Greenpeace Polska, Fundacji Frank Bold, Centrum Zrównoważonego Rozwoju, Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Przyjezierze, Stowarzyszenia „Nie dla odkrywki Złoczew”, Stowarzyszenia Akcja Konin.

– Przez lata Koalicja łączyła organizacje i osoby, które samotnie nie miały szans zmierzyć się z potężnym lobby węglowym. Dzięki temu, że od dekady jednoczymy swoje wysiłki i mówimy wspólnym głosem, nasz przekaz jest dziś wyraźnie obecny w debacie publicznej – komentuje Tomasz Waśniewski. – Sukcesy, jakie odniosła Koalicja, liczne wspólne działania, wyróżnienia z rąk niezależnych instytucji nie oznaczają jednak, że spoczniemy na laurach. Wciąż jeszcze wiele pozostaje do zrobienia. Nie wszystkie zagrożenia zniknęły, nie wszystkie krzywdy zostały naprawione. Wiemy jednak, że dzięki tej niepowtarzalnej wspólnocie możemy z powodzeniem walczyć o czystą i zieloną przyszłość dla nas i naszych dzieci. 

– Udało nam się nie tylko uratować domy i gospodarstwa tysięcy ludzi, ale również zapobiec zniszczeniu środowiska – dodaje Koalicjantka Anna Meres koordynatorka kampanii klimatycznych w Greenpeace Polska. –  Powstanie tylko jednej kopalni Gubin-Brody spowodowałoby łącznie większe emisje dwutlenku węgla, niż cała polska gospodarka generuje w ciągu roku! Zmiana klimatu już teraz sprawia, że mamy w Polsce częstsze susze, huraganowe wiatry i podtopienia czy powodzie. Dlatego sukces Koalicji jest nie do przecenienia.

Na zdjęciu: śp. Irena Rogowska (pierwsza przewodnicza Koalicji)