Wspólne Stanowisko Stowarzyszenia Samorządów Południowo Zachodniej Wielkopolski „Samorząd dla Zrównoważonego Rozwoju”  

oraz  Fundacji “Rozwój TAK - Odkrywki NIE”

w sprawie projektu ustawy o zmianie Ustawy prawo geologiczne i górnicze oraz jego wpływie na  prawo własności, władztwo planistyczne samorządów oraz konstytucyjne prawo do czynnego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska.

W związku z opublikowaniem projektu ustawy o zmianie Ustawy prawo geologiczne i górnicze (pgg) oraz niektórych innych ustaw, zwanym w dalszej części projektem, który został zaproponowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska (wykaz prac: nr UD280), pragniemy zwrócić uwagę inicjatorom projektu, Posłom i Senatorom oraz opinii publicznej na wysoce niepokojące konsekwencje rozwiązań prawnych zawartych w projekcie ustawy.         

1.  Ograniczenie roli samorządów i zawężenie procesu decyzyjnego do struktur władzy geologicznej.

Projekt po raz kolejny pomija głos władz samorządowych i lokalnych społeczności.  Dąży przez to do zapewnienia przedsiębiorcom górniczym daleko idących ułatwień w dostępie do kopalin - w tym dostęp do złóż węgla brunatnego: „Oczkowice”, „Legnica”, „Gubin-Brody”, ”Ościsłowo”, „Dęby Szlacheckie”, „Złoczew”, których plany eksploatacji spowodowały wieloletni silny opór społeczny. Projekt zakłada drastyczne ograniczenie władztwa planistycznego samorządu gminnego, poprzez wyeliminowanie możliwości działania organów Gminy i konsultacji społecznych z procesu wyznaczania ochrony złóż. Trudne do zrozumienia i akceptacji jest niedopuszczenie w toku postępowania administracyjnego, prowadzonego w celu ustanowienia złoża strategicznego udziału mieszkańców żyjących w strefie jego oddziaływania. Stanowi to zasadniczy wyłom w zakresie konstytucyjnych praw czynnego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska i obowiązku zapewnienia mu prawa do informacji o stanie i ochronie środowiska. Odrzuca się całkowicie punkt widzenia lokalnej społeczności i konsekwencje dla indywidualnych i zbiorowych interesów mieszkańców.

Uznajemy, że niedopuszczenie na prawach strony w takim postępowaniu Gminy czy Powiatu jest łamaniem podstawowych zasad związanych z uczestniczeniem w sprawowaniu władzy publicznej jednostek samorządu terytorialnego. Przewidziane zapisy projektu ustawy przyznające prawa strony takiego postępowania w przedmiocie uznania złoża kopaliny za złoża strategiczne jedynie podmiotowi, na rzecz którego zatwierdzono dokumentację geologiczną lub dodatek do dokumentacji geologicznej, należy uznać za niedopuszczalne z punktu widzenia nie tylko praw obywatelskich, ale także racjonalności działania organów władzy publicznej i podstawowej roli samorządu lokalnego. 

Proponowane zmiany zawarte w projekcie nie określają, w jakiej perspektywie czasowej można przewidywać możliwość eksploatacji złoża. Skutkuje to całkowitym wyłączeniem rozwoju obszaru, na którym znajduje się złoże np. węgla brunatnego. Nastąpi to także w sytuacji, gdy nigdy nie dojdzie do jego wydobycia, np. w związku z brakiem technicznych możliwości eksploatacji czy zmianie źródeł energetycznych. Zupełnie nie bierze się pod uwagę dotychczasowego charakteru obszaru występowania złoża, kierunków jego rozwoju i funkcjonowania społeczności.

2.  Ograniczenie prawa własności i spadek wartości nieruchomości.

Konsekwencją zmian jest doprowadzenie do drastycznego ograniczenia prawa własności nieruchomości osób prywatnych (brak możliwości rzeczywistego dysponowania swoją własnością). Zapisy nowelizacji po raz pierwszy na poziomie ustawowym wywodzą bezpośrednio z ochrony złoża zakaz zabudowy. Oznacza to ewidentne i wprost wynikające z ustawy, czyli aktu normatywnego, ograniczenie możliwości przeznaczenia nieruchomości na cele zabudowy. Zdecydowanie obniży to wartość tych nieruchomości. Jednocześnie Projekt nie przewiduje żadnej prawnej ścieżki dochodzenia roszczeń mogących  zrekompensować straty,.   

Proponowany w Projekcie zapis nowego art. 95a pgg wprowadzający wprost zakaz trwałej zabudowy będzie wynikał z samego faktu istnienia złoża, a nie z wykorzystania górniczego  potencjalnej planowanej eksploatacji złóż. Sam fakt ustalenia i udokumentowania złoża uznania przez organ administracji publicznej, że jest to złoże strategiczne, w oparciu o niedookreślone kryteria, co doprowadzi do pozbawienia właścicieli możliwości rzeczywistego dysponowania swoją własnością. W demokratycznym państwie prawa nie powinna mieć miejsca sytuacja, w której bez jasno określonych mechanizmów zrekompensowania, wprowadza się tak daleko idące zmiany zakresu prawa własności i utraty rynkowej wartości nieruchomości. Niestety należy przyjąć, że także zmieniony zapis art. 95 ust 1 pgg, w którym dodano zwrot „zabezpieczenia możliwości eksploatacji”, będzie prowadził do tożsamych konsekwencji także w przypadku każdego udokumentowanego złoża.

3.  Zdecydowane wzmocnienie uprawnień centralnej administracji geologicznej i przyznanie szeregu nowych kompetencji Głównemu Geologowi Kraju jako naczelnemu organowi administracji rządowej.

Art. 94a ust. 5 pgg  projektu  określa, iż „uznanie złoża kopaliny za złoże strategiczne następuje, jeżeli ze względu na stan zagospodarowania terenu istnieje dostęp do złoża oraz złoże kopaliny ma podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju lub dla interesu surowcowego państwa lub złoże kopaliny posiada ponadprzeciętną dla danej kopaliny wielkość zasobów lub kopalina znajduje się w złożu i odznacza się unikalnymi parametrami”. W rezultacie Główny Geolog Kraju, w zasadzie zupełnie dowolnie i autorytarnie, może doprowadzić do wyłączenia możliwości rozwoju lokalnej społeczności w miejscu, gdzie być może nigdy nie dojdzie do wydobycia kopaliny. Nie można dopuścić, aby - zgodnie z nowym brzmieniem przepisów - Organ geologiczny mógł zupełnie zignorować położenie złoża w kontekście społecznym i gospodarczym oraz uwarunkowania środowiskowe. Nowe zapisy art. 161b pgg wskazują, że jedynym kryterium, którym kieruje się Główny Geolog Kraju w uzgadnianiu dokumentów planistycznych i decyzji o warunkach zabudowy czy lokalizacji inwestycji celu publicznego, jest „konieczność ochrony udokumentowanych złóż kopalin, w szczególności złóż strategicznych, przed zagospodarowaniem w sposób wykluczający ich eksploatację w przyszłości”.  Biorąc pod uwagę, że tylko organy administracji geologicznej będą autorytarnie stwierdzały, bądź nie, zaistnienie przewidzianych w ustawie przesłanek, taka konstrukcja jest w naszej ocenie  niedopuszczalna!  

Reasumując - proponowane rozwiązania są kolejną próbą dokonania ograniczenia władztwa planistycznego gmin i bezwzględnego ograniczenia praw wynikających z własności.

Skutkiem nowelizacji będzie blokowanie jakiejkolwiek działalności inwestycyjnej na obszarze występowania złoża oraz w bezpośrednim sąsiedztwie. Doprowadzi to do daleko idącego ograniczenia rozwoju lokalnej społeczności także w sytuacji  braku realnych możliwości eksploatacji złóż kopalin.  To przykład systemowego odbierania kompetencji społeczeństwu działającemu poprzez struktury samorządowe czy obywatelskie i powrót do centralizacji państwa. 

Wydaje się, że regulacje te są zupełnie nieprzemyślane i redagowane wyłącznie z myślą o wprowadzeniu zapisów, opierających się na założeniu, że niezależnie od kierunków rozwoju państwa, rozwoju źródeł energetycznych - możliwość eksploatacji złóż kopalin ma charakter bezwzględny!

Apelujemy

do pomysłodawców nowelizacji Ustawy prawo geologiczne i górnicze do wycofania się z tak niefortunnych propozycji.

Apelujemy 

do Posłów i Senatorów o odrzucenie proponowanych zmian, jeżeli dojdzie do dalszej procedury legislacyjnej.

Apelujemy

do samorządów lokalnych oraz do wszystkich, którym bliska jest ochrona środowiska naturalnego, o wsparcie i wspólne działanie na rzecz zachowania wpływu lokalnej społeczności na kształtowanie polityki planowania przestrzennego, możliwości aktywnego włączania się obywateli w procesy powodujące zmiany w najbliższym otoczeniu  i w zakresie korzystania z prawa własności.

[zdjęcie: pixabay, iphotoklick]