W ubiegły czwartek, 26 września, mieliśmy przyjemność gościć Was na zorganizowanym przez fundację RT-ON webinarze pt. „Ochrona złóż kopalin. Konsekwencje zmiany ustawy prawo górnicze i geologiczne”.

Zaproszeni przez nas prelegenci – mec. Sebastian Czwojda (kancelaria Primum Lex oraz Związek Gmin Wiejskich) i mec. Miłosz Jakubowski (Fundacja Frank Bold) w swoich wystąpieniach omówili szczegółowo oraz z różnych perspektyw to, jak szkodliwa jest nowela pgg – nie tylko dla samorządów, ale też obywateli.

Mec. Sebastian Czwojda w swojej prezentacji pt. „Przegląd postępowań uzgodnieniowych decyzji o warunkach zabudowy Ministerstwa Klimatu i Środowiska” szczególną zwrócił uwagę na zapis obowiązującej już prawie od roku ustawy:

„Udokumentowane złoża kopalin, wody podziemne, kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla (..)  - podlegają ochronie w procesie planowania i zagospodarowania przestrzennego, na zasadach określonych w ustawie i w przepisach ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2023 r. poz. 977, z późn. zm.), w celu zabezpieczenia możliwości ich eksploatacji lub wykorzystania”. Wg tego zapisu gminy są dosłownie zmuszane, poprzez tzw. ujawnienie złóż (np. węgla brunatnego) w studium zagospodarowania przestrzennego i miejscowym planie zagospodarowania, do wprowadzania zabezpieczenia możliwości eksploatacji tych złóż. W praktyce oznacza to nic innego jak zakaz zabudowy, co ma opłakane konsekwencje dla rozwoju gmin położonych na złożach – i to bez względu na to, czy wspomniane złoża będą kiedykolwiek eksploatowane (choćby ze względów ekonomicznych, uwarunkowań geologicznych czy polityki klimatycznej państwa).

Ponadto mec. Czwojda przedstawił przykłady postępowań o warunkach zabudowy na linii samorządy – Ministerstwo Klimatu Środowiska, omawiając argumenty, jakie stosuje ministerstwo w odmowie, które z kolei w postępowaniach odwoławczych są często skutecznie obalane. Wówczas Ministerstwo zmienia decyzje i zezwala na inwestycje. W efekcie prowadzi to do licznych absurdów rodem ze stron powieści Kafki, ponieważ na tym samym złożu jedne inwestycje są akceptowane, a drugie nie. Co więcej – urzędnicy, odmawiając decyzji, zakładają w przypadku złóż węgla brunatnego, że jedyną metodą ich eksploatacji jest metoda odkrywkowa, a sam węgiel jest (a jakże!) jednym z najważniejszych surowców energetycznych. Jak się przed tym bronią gminy? Przede wszystkim używają argumentu, że dane złoże węgla nie jest przeznaczone do eksploatacji (brak jakichkolwiek powszechnie dostępnych danych wskazujących termin ewentualnej przyszłej eksploatacji złoża), a uwarunkowania hydrologiczne, społeczne, ekonomiczne oraz rozwój technologii energetycznej są niekorzystne dla potencjalnych możliwości ewentualnej eksploatacji złoża.

Z kolei mec. Miłosz Jakubowski w swojej prezentacji pt. „Prawo geologiczne i górnicze do zmiany? Omówienie postulatów strony społecznej” na tapet wziął postulaty strony społecznej (w tym Fundacji RT-ON) dotyczące koniecznych zmian w ustawie Prawo górnicze i geologiczne. Spośród nich na pewno należy wymienić rozróżnienie ochrony złóż strategicznych i ochrony  innych złóż kopalin, które nie zostały uznane za strategiczne. W aktualnym stanie prawnym ustanawia się ochronę złóż kopalin rozumianą jako zabezpieczenie możliwości ich eksploatacji w przyszłości w stosunku do wszystkich udokumentowanych kopalin. Ochrona ta obejmuje w szczególności konieczność uzgadniania planu ogólnego i planu miejscowego oraz decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego i decyzji o warunkach zabudowy z ministrem właściwym do spraw środowiska w przypadku wszystkich udokumentowanych złóż kopalin objętych własnością górniczą Skarbu Państwa. W praktyce oznacza to, że również w przypadku złóż, które nie zostały uznane za strategiczne, władztwo planistyczne gmin oraz prawa właścicieli nieruchomości mogą podlegać daleko posuniętym ograniczeniom. Dotyczy to nawet złóż, których eksploatacja nie jest uzasadniona lub planowana! Rozwiązanie to należy uznać za sprzeczne z zasadą proporcjonalności.

Ponadto strona społeczna domaga się przyznania statusu strony postępowania o uznanie złoża kopaliny za strategiczne właścicielom i użytkownikom wieczystym nieruchomości, w granicach których planowane jest wprowadzenie zakazów lub ograniczeń w zakresie zagospodarowania, określenia precyzyjnych przesłanek uzasadniających uznanie złoża za strategiczne oraz wzmocnienie udziału gminy w postępowaniu o uznanie złoża kopaliny za strategiczne. Konieczne jest precyzyjne określenie elementów decyzji o uznaniu złoża za strategiczne wraz z katalogiem zakazów lub ograniczeń w zagospodarowaniu nieruchomości. Domagamy się wprowadzenia terminu obowiązywania decyzji o uznaniu złoża za strategiczne. Niezbędne jest też przyznanie prawa do odszkodowania właścicielom nieruchomości, w obrębie których decyzja o uznaniu złoża za strategiczne wprowadziła zakazy lub ograniczenia zagospodarowania a także wprowadzenie rekompensat dla gmin, na obszarze których decyzja o uznaniu złoża za strategiczne wprowadza zakazy lub ograniczenia w zagospodarowaniu nieruchomości.

Wymienione wyżej postulaty, wraz z obszernym uzasadnieniem, zostaną wkrótce przekazane na ręce Głównego Geologa Kraju, Wiceministra Klimatu i Środowiska - Krzysztofa Galosa. Dodajmy , zostały one już w większości sformułowane przez organizacje pozarządowe ( Fundacja RT-ON, Fundacja Frank Bold, Greenpeace) i samorządy podczas kwietniowego spotkania w ministerstwie.

Obraz Alexandra_Koch z Pixabay