Pod koniec lipca 2025 roku do polskiego Sejmu trafił projekt ustawy wdrażający dyrektywę (UE) 2020/2184 w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dokument ten, przyjęty w grudniu 2020 r., nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek dostosowania krajowych systemów prawnych do nowych, znacznie bardziej chroniących zdrowie standardów bezpieczeństwa wody pitnej. 

Termin implementacji minął w styczniu 2023 r., jednak dopiero teraz Polska - jako ostatni kraj członkowski UE - przystępuje do formalnej transpozycji przepisów.

Dlaczego zmiany były konieczne?

Dyrektywa UE powstała w odpowiedzi na dwa główne problemy:

1. Niedostateczny dostęp do czystej wody – w wielu regionach Unii Europejskiej, także w Polsce, część mieszkańców nie ma stabilnego dostępu do wody pitnej o wymaganej jakości. Dotyczy to zwłaszcza grup społecznych zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem.

2. Nowe zagrożenia zdrowotne i środowiskowe – rosnące zanieczyszczenie chemiczne i biologiczne zasobów wodnych, w tym występowanie substancji promieniotwórczych, mikroplastiku czy bakterii Legionella.

Celem dyrektywy jest zapewnienie jednolitego, wysokiego poziomu ochrony zdrowia obywateli w całej UE oraz wzmocnienie zaufania społecznego do jakości wody z kranu.

Szeroka definicja „dostawcy wody”

Dotychczas polskie prawo koncentrowało się na działalności przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Nowelizacja rozszerza jednak zakres regulacji i wprowadza pojęcie „dostawcy wody”, którym będzie każdy podmiot dostarczający wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi.

Do tej kategorii wchodzą m.in.:

• spółki wodne,

• gminy zaopatrujące mieszkańców w wodę bez wyodrębnionej spółki,

• wspólnoty mieszkaniowe posiadające własne ujęcie,

• podmioty prowadzące hurtową sprzedaż wody,

• wszyscy dostawcy obsługujący więcej niż 50 osób lub dostarczający ponad 10 m³ dziennie.

Oznacza to, że tysiące mniejszych podmiotów – od wspólnot mieszkaniowych po prywatne spółki – zostanie objętych rygorami prawnymi, które do tej pory dotyczyły głównie dużych przedsiębiorstw wodociągowych.

Zarządzanie ryzykiem – nowe podejście do bezpieczeństwa

Kluczowym elementem reformy jest zastąpienie rutynowej kontroli jakości wodociągowej systemem opartym na zarządzaniu ryzykiem.

Oceny ryzyka obejmą trzy obszary:

1. Źródła poboru wody – do końca 2026 r. dostawcy będą musieli przeprowadzić pierwszą kompleksową analizę zagrożeń w rejonach ujęć wody. Analiza będzie powtarzana co 6 lat i musi uwzględniać presję antropogeniczną (rolnictwo, przemysł, urbanizację).

2. Systemy dystrybucji – do połowy 2028 r. konieczne będzie wykonanie oceny obejmującej cały proces: ujmowanie, uzdatnianie, magazynowanie i przesył wody.

3. Instalacje wewnętrzne w budynkach – właściciele i zarządcy zostaną zobligowani do wykonywania ocen ryzyka w instalacjach, szczególnie w tzw. obiektach priorytetowych: szpitalach, hotelach, żłobkach, zakładach karnych czy domach opieki.

To podejście ma charakter prewencyjny – zamiast reagować na problemy dopiero po wykryciu przekroczeń norm, celem jest ich wcześniejsze identyfikowanie i eliminowanie.

Monitoring i nowe obowiązki kontrolne

Projekt ustawy przewiduje rozszerzony katalog badań i analiz. Nowe obowiązki obejmą:

• Monitoring operacyjny – bieżące badania parametrów technicznych i eksploatacyjnych.

• Monitoring zgodności – regularne badania w punktach końcowych, potwierdzające spełnianie norm jakościowych.

• Badania promieniotwórczości – obowiązkowe testy na obecność substancji radioaktywnych w wodzie pitnej.

• Lista obserwacyjna – kontrola substancji wskazanych przez Komisję Europejską jako potencjalnie szkodliwe, np. mikroplastik czy nowe związki chemiczne.

Dodatkowo każdy dostawca zostanie zobowiązany do corocznego publikowania informacji dla odbiorców. Raporty będą musiały zawierać dane o jakości wody, cenach oraz zużyciu – dostępne w internecie i aplikacjach mobilnych.

Nowe wymogi dla właścicieli i zarządców budynków

Nowelizacja przewiduje, że oceny ryzyka w instalacjach wewnętrznych mogą przeprowadzać tylko osoby z odpowiednimi kwalifikacjami i po ukończeniu specjalistycznych szkoleń.

Obiekty priorytetowe (szpitale, placówki opieki nad dziećmi, hotele, więzienia) będą musiały prowadzić regularne badania m.in. w kierunku Legionella i ołowiu. To odpowiedź na rosnące ryzyko zakażeń bakteriami powodującymi groźne dla zdrowia choroby układu oddechowego.

Odstępstwa i system sankcji

Nowe przepisy ograniczają możliwość uzyskiwania odstępstw od norm jakościowych. Maksymalnie można będzie uzyskać dwa kolejne okresy przejściowe (każdy do 3 lat). Drugie odstępstwo wymaga obligatoryjnego poinformowania Komisji Europejskiej.

W przypadku nieprzestrzegania obowiązków przewidziano system kar administracyjnych. Sankcje będą dotyczyć nie tylko przedsiębiorstw wodociągowych, ale także gmin, wspólnot mieszkaniowych czy prywatnych właścicieli budynków.

Woda jako dobro wspólne – rola gmin

Dyrektywa wprowadza także nowe zadania dla samorządów. Wójtowie i burmistrzowie będą zobowiązani do identyfikacji osób, które mają ograniczony dostęp do wody pitnej, i podejmowania działań w celu poprawy ich sytuacji. Dotyczy to zwłaszcza grup narażonych na wykluczenie: osób bezdomnych, społeczności wiejskich z odległych terenów czy mieszkańców obszarów dotkniętych suszą.

Harmonogram wdrażania zmian

• Ustawa wejdzie w życie 14 dni po publikacji w Dzienniku Ustaw.

• Oceny ryzyka dla ujęć wody – do 31 grudnia 2026 r.

• Oceny ryzyka dla systemów dystrybucji – do 30 czerwca 2028 r.

• Regularne monitorowanie i publikacja raportów – od momentu wejścia w życie ustawy.

Przewidziane okresy przejściowe mają dać czas na dostosowanie infrastruktury i procedur, jednak wiele podmiotów, zwłaszcza mniejszych, będzie musiało zmierzyć się z dużymi kosztami i wyzwaniami organizacyjnymi.

Znaczenie zmian dla zdrowia publicznego

Nowelizacja jest nie tylko formalnym obowiązkiem wobec Unii Europejskiej, ale przede wszystkim inwestycją w zdrowie publiczne. Regularne badania jakości, lepsza identyfikacja ryzyka i większa przejrzystość w informowaniu obywateli mogą ograniczyć ryzyko zatruć, zakażeń czy długofalowych skutków ekspozycji na szkodliwe substancje.

Woda pitna staje się coraz cenniejszym zasobem. Nowe przepisy mają sprawić, że jej jakość i dostępność w Polsce będą gwarantowane na poziomie odpowiadającym najwyższym standardom unijnym.

Woda jako priorytet – europejskie obywatelskie wezwanie do równorzędnej ochrony

Równolegle do zmian legislacyjnych w obszarze prawa wodnego, aktywność obywatelska w Unii Europejskiej również sygnalizuje przyspieszenie działań na rzecz ochrony wody pitnej. Dobrym tego przykładem jest Europejska Inicjatywa Obywatelska (ECI) pod nazwą Water‑Smart and Resilient Europe, zarejestrowana w 2024 roku. Inicjatywa ta domaga się traktowania wody jako dobra publicznego o statusie prawnym porównywalnym z działaniami na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych. Taki krok miałby szanse ugruntować prawo do czystej wody – podobnie jak cel neutralności klimatycznej – jako fundament polityki publicznej UE i państw członkowskich.

Źródła:

https://studio.pwc.pl/aktualnosci/prawo/istotne-zmiany-w-prawie-wodnym-transpozycja-dyrektywy-ue-o-jakosci-wody-pitnej

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (druk nr 1606, 2025)

Materiały Komisji Europejskiej nt. wdrażania dyrektywy o jakości wody pitnej

WHO: Guidelines for Drinking-water Quality (2022) – zalecenia dotyczące oceny ryzyka i monitoringu

Raporty krajowych instytucji zajmujących się bezpieczeństwem sanitarnym i gospodarką wodną

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:32020L2184

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/druk.xsp?nr=1606

https://www.gov.pl/web/wody-polskie/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-zbiorowym-zaopatrzeniu-w-wode-i-zbiorowym-odprowadzaniu-sciekow-oraz-niektorych-innych-ustaw

https://environment.ec.europa.eu/topics/water/drinking-water/drinking-water-directive_en

https://www.aqua-free.com/en/magazine/eu-drinking-water-directive-2020-2184-clean-water-for-europe

https://www.who.int/publications/i/item/9789240045064

https://www.pseau.org/outils/ouvrages/who_guidelines_for_drinking_water_quality_4th_edition_2022.pdf

https://www.gov.pl/web/wody-polskie

https://www.gov.pl/web/gis